Czas (8-9 kwietnia 2019) i kontekst zbliżającego się Kongresu jest szczególny ze względu na spodziewane pierwsze podsumowania dotychczasowej pracy wybranych przed kilku miesiącami lokalnych władz. Ponadto, format tego największego w Europie Środkowo – Wschodniej spotkania samorządowców umożliwia dyskusję w szerszym kontekście, dotyczącą nie tylko wyzwań, z jakimi mierzą się samorządy w Polsce i w Europie, ale także obszarów, w jakich potrzebna jest współpraca z władzą centralną, przedsiębiorcami, jednostkami naukowymi i organizacjami pozarządowymi.
W V Europejskim Kongresie Samorządów weźmie udział ok 2 tys. uczestników z niemal 40 krajów świata. Liczne, ponad 100-osobowe grono dziennikarzy relacjonuje ponad 70 wydarzeń, które znajdują się w jego programie, w tym bloki programowe, panele, warsztaty, wykłady, prezentacje i „historie sukcesu”. Wśród najważniejszych punktów programu jest także gala wręczenia nagród w konkursie na najlepszych samorządowców. Dyskusje tradycyjnie są prowadzone w ramach ścieżek tematycznych: Finanse, Społeczeństwo, Innowacje, Gospodarka, Środowisko, Dobre praktyki oraz Zdrowie. Swoją obecność na kongresie potwierdzili między innymi Zdzisław Krasnodębski, Wiceprzewodniczący Parlamentu Europejskiego, Davit Gabaidze, Przewodniczący Rady Najwyższej Autonomicznej Republiki Adżarii (Gruzja), Risto Poutiainen, Gubernator Północnej Karelii (Finlandia), Olga Germanova , deputowana Dumy Państwowej Federacji Rosyjskiej i przewodnicząca Union of Women of Russia, Guillermo Ramirez Martin, Sekretarz Generalny Stowarzyszenia Europejskich Regionów Granicznych, Niemcy, Eva Hallström, radna regionu Värmland, członkini oraz przewodnicząca Komisji ds. Energii i Klimatu Zgromadzenia Regionów Europy (Szwecja), Olgierd Geblewicz, marszałek województwa zachodniopomorskiego, Prezes Związku Województw RP, Cezary Przybylski, marszałek województwa dolnośląskiego, Marek Woźniak, marszałek województwa wielkopolskiego (przewodniczący polskiej delegacji w Europejskim Komitecie Regionów, wiceprzewodniczący Europejskiego Komitetu Regionów), Jakub Chełstowski, marszałek województwa śląskiego, Elżbieta Anna Polak, marszałek województwa lubuskiego, Hanna Zdanowska, prezydent Łodzi, Krzysztof Żuk, prezydent Lublina, Paweł Rabiej, pierwszy zastępca prezydenta m.st. Warszawy.
W ubiegłym roku bardzo wiele uwagi poświęcono konieczności modyfikacji ustawodawstwa i rozszerzenia uprawnień samorządów oraz potrzebie ułożenia na nowo relacji pomiędzy państwem a samorządem. Tegoroczny Kongres będzie okazją do zmierzenia się z odpowiedzią na pytanie, na ile się to udało. W myśl hasła „Samorząd – razem dla przyszłości” spodziewana jest pogłębiona dyskusja wokół rozwiązywania takich kwestii, jak alternatywne źródła finansowania rozwoju polskich regionów w kontekście nowej perspektywy finansowej UE, finansowanie współpracy transgranicznej, współpraca samorządów z ośrodkami badawczo-rozwojowymi, inwestycje w smart-rozwiązania, czy możliwości integracji migrantów.
Uczestnicy Kongresu będą również wspólnie definiować „miasto przyjazne mieszkańcom”, jak rozwijać turystykę w regionach o bogatym dziedzictwie historycznym, jak walczyć ze smogiem oraz jak z sukcesem prowadzić „srebrną politykę” (politykę senioralna) i wspierać profilaktykę zdrowotną w obliczu nasilających się zagrożeń cywilizacyjnych. To tylko wybrane kwestie spośród bogatej problematyki, którą zawarto w agendzie.
- Miasta Krakowa - gospodarza Kongresu, prof. Jacek Majchrowski, tak mówi o wydarzeniu: „Europejski Kongres Samorządów nie porusza tematów abstrakcyjnych, akademickich. Mówimy o sprawach życia w miastach, ich rozwoju, codzienności, a więc o czymś, co jest bardzo realne i bliskie każdemu z nas. Współorganizujemy Kongres, ponieważ w wielu tych dziedzinach życia miasta czujemy się liderem, uważamy, że mamy czym się dzielić, a jednocześnie jesteśmy ciekawi przemyśleń osób z zewnątrz”.
Organizatorem Europejskiego Kongresu Samorządów jest Fundacja Instytut Studiów Wschodnich, która jest również organizatorem Forum Ekonomicznego w Krynicy. Przewodniczący Rady Programowej Forum Ekonomicznego w Krynicy, Zygmunt Berdychowski tak definiuje kierunek dyskusji o przyszłości samorządu: „Samorząd musi wykonywać coraz więcej zadań i w ślad za tym otrzymywać coraz więcej środków na ich realizację. Ale nie mogą to być dotacje, lecz dochody własne. Musi działać samodzielnie”.
Komentarze